دکتر عبدلی؛ نامی در زمره ایران شناسان بزرگ
اسماعیل بخشی زاده
هر که ناموخته است ز دست روزگار
هیچ ناموزد ز هیچ آموزگار / (فردوسی توسی)
مردم کشوری که تاریخ میدانند کودکانشان مانند بزرگانشان هستند مردم کشوری که تاریخ نمی دانند بزرگانشان مانند کودکاناند. «ارنست رونان»
معرفی و تجلیل از اساتید و بزرگان هر ملیت و قوم به معنی هویت و آینه آن قوم است، پیرو هر مکتب که باشیم باید به نویسندگان، مورخان، شاعران و مردان ملی احترام بگذاریم، از آنان تجلیل کنیم و برایشان یادبود و بزرگداشت فرهنگی مهیا کرده و به هم وطنان معرفی نمائیم.
چون هر کسی میتواند تاریخ بسازد و در تاریخ باشد ولی هر کسی نمیتواند تاریخ بنویسد و تنها یک مورخ و یک مرد بزرگ است که میتواند تاریخ را نوشته و به آیندگان منتقل نماید.
دوستان از من حقیر خواستهاند در مورد ابرمرد تاریخ تالش (دکتر علی عبدلی) و تالش شناس ملی خود مطالبی بنویسم و تجلیل نمایم، حقیر به عنوان عضو کوچکی از جامعه تالش با ترس و اضطراب سخنانم را با ماجرای اسارت حضرت یوسف پیامبر شروع میکنم، وقتی که حضرت یوسف پیامبر (ع) را میخواستند بفروشند بازرگانان و بزرگان در خرید یوسف پیش قدم شده و با کیسههای اشرفی و طلا از همدیگر پیشی میگرفتند. در این میان پیرزنی تنها با مختصر پساندازش لنگ لنگان و افتان و خیزان خود را به بازار بردهفروشان رسانیده و عاشقانه فریاد برآورده که خریدار یوسف است. بزرگی این مادر پیر و دلسوخته را در میان گل و لای با چشمانی گریان و عاشق دید، گفت میدانی یوسف خریداران بسیاری دارد که با سکههای بسیار از همدیگر سبقت میگیرند، مادر خود را عذاب مده که یوسف هرگز به تو نمیرسد، پیرزن گفت ای مرد بزرگ من میدانم که خریدار یوسف (ع) نمیتوانم باشم، فقط افتان و خیزان آمدهام تا در این جمع حضور یافته و بگویم من هم از جمله خریداران هستم، این ماجرا را نقل کردم که به دوستان تالش زبان اهل قلم و بزرگان فن و سخن بگویم تا شما هستید و میتوانید از یک پژوهشگر بزرگ و معلم تاریخ سخن بگویید و تجلیل کنید و خاطرات بسیاری از این پیشکسوت تالش شناس میتوانید ارائه دهید حقیر از نوشتن مطلب قاصر و عاجزم و دستانم میلرزند و سخنم کوتاه است. افتان و خیزان قلم رامیان شصت انگشتان جابجا میکنم و فقط میخواهم ثابت کنم که من هم دانشآموزی از مکتب پژوهشگر فعال تالش شناس چون دکتر علی عبدلی که نیمی از عمر و بیشتر از نیمی از عمر خود را وقف فرهنگ و تاریخ قوم تالش کرده اسم مقدس او بر ردیف برجستهترین ایران شناس ایرج افشار قرار گرفته و چهره ماندگاری است که نام او در فرهنگنامههای اقوام ثبت شده است. امروزه شاید خیلی از دوستان و پژوهشگران به آسانی درباره تمدن تالش تحقیق میکنند و مقالات و نوشتههایی ناگفته از این قوم و تیره کهن باستانی را بازگو میکنند، نگارنده به جرأت یادآوری میکنم که دکتر علی عبدلی اولین کسی است که در این مسیر گام برداشته و این قوم ناشناخته را به اهل قلم و مردم شناساند و حتی به فرزندان تالش شناسانیده است. قبل از دکتر عبدلی خیلی از دانشجویان و مردم شناسان اگر میخواستند از هویت کیستی و چیستی این کهن قوم اطلاع پیدا کند باید از منابع نویسندگان و پژوهشگران بیگانه سند گرفته و استناد نمایند و ریشه هویت کیستی و چیستی سرزمین خویش را از کتب پژوهشگران بیگانه گدایی کنند که گاهاً در بعضی از موارد اشتباهاتی هم وجود داشت که بدون تصحیح، آن اشتباهات مکرراً تکرار میشد و در تاریخ اقوام به عنوان منابع مورد استفاده آیندگان بود، برای مثال محقق لهستانی الاصل خود زکو قوم تالش را به ترکان چنگیزی نسبت داده و ریشه تالشها را در ترکها ختم کرده و خیلی راحت در بعضی از کتابهای پژوهشگران معاصر این نوشته غلط تکرار شده در حالیکه قوم تالش یکی از اقوام باستانی، حتی کهنترین ملت خلق شده در گیلان است و هیچ اشتراکی با اقوام ترکی نداشتهاند فقط اسم فرزند یکی از امیران مغول امیر چوپان تالش بوده است. گفتنیها و اشتباهات سهوی دیگری هم هست که مورد بحث نیست. در این برهه از زمان و جهت روشن شدن اذهان دکتر علی عبدلی در عرصه قلمزنی و پژوهشگری به میدان آمده و صادقانه در زمینه تالششناسی چندین اثر ارزنده برای علاقهمندان و آیندگان به یادگار میگذارد. نگارنده برای تحقیق کتاب سیری در زندگی تالشها از آثار این محقق و پژوهشگر «تاریخ کادوسیان، تالشها کیستند و مشاهیر تالش» استفاده برده و در کتاب یادشده از دکتر علی عبدلی بعنوان اولین آموزگار یاد کردهام و قلم زنی در عرصه قوم تالش را مدیون این مرد زحمتکش و خستگیناپذیر دانستهام. در آخر جملاتم به عنوان یکی از دانشآموزان مکتب دکتر علی عبدلی که بنده را مورد لطف خویش قرار داده و با سری خوانی کتاب سیری در زندگی تالشها مقدمهای در کتاب فوق نوشتهاند و نگارنده را مورد لطف و از راهنمایی دکتر عبدلی بهرهمند گشتهام که نهایت قدردانی را از وی داشته و به او دست مریزاد میگویم.
انشاالله سربلند باشند.