پیش در آمدی بر شناخت آثار دکتر عبدلی

دکتر فرزاد بختیاری مرکیه 

 1 - مجموعه آثار کهن و نوی موجودی که به نوعی می توان در باره سرزمین و قوم تالش اطلاعاتی از آنها به دست آورد ، در یک نگاه به دو دسته کلی قابل تقسیم اند . الف : آثاری که مستقیما به تالش نمی پردازند اما بنا بر دلایل و مناسبت های مختلف ، ذکری از تالش نیز در آنها آمده است . ب : آثاری که مستقیما به تالش می پردازند و فلسفه ی وجود آنها کلا یا بعضا با مسایل و مباحث گوناگون سرزمین و قوم تالش گره خورده است .

هر کدام از این دو دسته کلی خود به دو دسته ی ریز تر ، یعنی « آثار مکتوب » و آثار « غیر مکتوب » تقسیم می شوند .

2 – آنگاه که از تالش شناسی  و چند و چون آن به عنوان شاخه و زیر مجموعه ای از ایران شناسی سخن به میان می آید ، به اجبار سرو کار ما با آثار دسته ی « ب » خواهد بود .

بی گمان تالش شناسی با نخستین آثاری که به صورت مشخص به شناخت و شناساندن تالش پرداخته اند ، پا به عرصه ی وجود گذارده است . اما تعیین اینکه اولین آثار مربوط به حوزه تالش شناسی دقیقا کدامند و به چه زمان ، مکان ، اشخاص و زبانی تعلق دارند ، کار آسانی نیست . با وجود تلاشهایی که در رابطه با کتاب شناسی تالش صورت گرفته ، به نظر می رسد هنوز نمی توان با قاطعیت تمام در این زمینه سخن گفت .

آنچه در این زمینه در اختیار داریم بیشتر مربوط به آثار مکتوب دسته ی « ب » است . توضیح اینکه برخی از پژوهشگران و پدید آورندگان منابع معاصر تالش شناسی کوشیده اند تا فهرست هایی به شکل عام یا خاص از آثار مکتوبی که مستقیما به تالش مربوط می شوند ؛ به دست دهند . ( برای نمونه ر . ک : مدنی 1369 ، عبدلی 1380 ،حاجت پور 1383 ، رضایتی 1386 ) ولی مطمئنا نمی توان ادعا داشت که این فهرست ها همه ی آثار مد نظر را در خود دارند . رسیدن به فهرستی دقیق در این رابطه و ارائه ی کتاب شناسی کامل تالش یقینا به پژوهش و زمان بیشتری  نیاز دارد .

3 – آثار جناب دکتر عبدلی عمدتا مکتوب اند و اکثر  آنها به صورت ویژه به حوزه تالش شناسی ارتباط می یابد .

4 – آثار مکتوب مربوط به حوزه تالش شناسی را می توان با توجه به نوع نوشته در چهار گروه جای داد . : آفریده های ادبی ( آثار ادبی ) ، ترجمه ، تصحیح و تالیف و تحقیقات ( آثار گردآوری شده و پژوهشی ) .

آفریده های ادبی وی را اساسا سروده های تالشی ( تالشی – تاتی ) شکل می دهند و برای ترجمه و تصحیح هم در میان آثارشان بیش از یک و دو نمونه نمی توان یافت . لذا بیشتر آثار ایشان در گروه چهارم ؛ یعنی «تالیف و تحقیقات » جای می گیرند .

لازم به ذکر است که علاوه بر آثار فوق ، این پژوهشگر و شاعر توانسته در دهه ی هفتاد خورشیدی با استفاده از امکان و امتیاز بعضی نشریات گیلان ، دست به انتشار چند ویژه نامه تحت عنوان « ویژه تالش » نیز بزند .

5- مجموعه آثار این چهار گروه  که اکثرا در قالب کتاب و  مقاله منتشر شده اند ، فقط به یک زمینه و رشته خاص مربوط نمی شوند ، بلکه در گستره وسیع تالش شناسی به زمینه ها و رشته های گوناگونی چون ادبیات ، زبان شناسی ، تاریخ ، مردم شناسی ، موسیقی و ... مرتبط می گردد .

6 – آثار مذکور در مقایسه با کار اکثر تالش شناسان ، پر تعداداند . دست کم تا این لحظه در میان تالشان ایران و تالش شناسان غیر تالش و ایرانی ، کمتر کسی را می توان یافت که در باره تالش به اندازه دکتر عبدلی اثر پدید آورده و منتشر کرده باشد . ناگفته نماند که نگارنده در باره آثار تالشان جمهوری آذربایجان و دیگر کشور ها اطلاع دقیقی ندارد . شاید در میان تالشان این کشور ها کسانی باشند که آثار پر شماری در این حوزه خلق کرده باشند .

7 – یقینا عبدلی اولین کسی نیست که در باره تالش قلم زده است . قبل از وی کسانی بوده اند که در این حوزه ورود کرده و آثاری برجای گذاشته اند . ( کافی ست برای صحت این مطلب ، منابعی که ذیل شماره « 2 « همین نوشتار به آن ارجاع داده ایم ؛ دیده شود » . با وجود این ، تلاش و کار وی در این حوزه قابل توجه است . چرا که اولا در میان تات ها و تالشان ایران ایشان جزء نخستین کسانی ست که  قدم در راه شناخت و شناساندن تالش گذاشته . ثانیا در مقایسه با دیگر پیشکسوتان این سوی مرز به طور جد در این راه و حوزه پاییده و کار کرده و چنان که اشاره شد . آثار پر شماری تالیف و تدوین کرده است . به بیانی دیگر می توان گفت که وی از جمله ی محدود کسانی است که وقت و عمرش را از سپیده دم جوانی تا کنون به طور ویژه در این راه صرف کرده است .

8 – پیش از این آوردیم که آثار عبدلی به زمینه های گوناگونی چون ادبیات ، تاریخ ، زبان شناسی ، مردم شناسی ، موسیقی و ... در گستره تالش شناسی مربوط می شوند . در این راستا باید گفت : امروزه هرکدام از زمینه های مذکور چه در محدوده فرهنگی – جغرافیایی یک قوم و ملت و چه در پهنه جهانی ، خود رشته های مستقلی هستند ، رشته هایی همراه با ریز شاخه ها ، گرایش ها و شاخه ها ی بسیار متنوع و فراوانی که اتفاقا به دلییل روز افزونی حجم اطلاعات و تخصصی شدن دانش ، پیوسته بر شمار آنها افزوده می شود و هریک زبان ، اصطلاحات و تعابیر خاص خود را دارند .

از این رو طبیعی ست که بر خلاف قرون گذشته ، در روزگار ما دیگر نمی توان توقع و انتظار داشت که شخصی پیدا شود که بر تمامی این رشته ها به صورتی تخصصی اشراف داشته باشد . اگر کسی بخواهد به هر دلیلی در همه ی این رشته ها ورود کند ، نتیجه کارش خالی از خلل و کاستی نخواهد بود .

در مجامع علمی جهان امروز قبل از هر چیز به پایبندی ی اصول تحقیق و پژوهش ، تخصصی برخورد کردن با موضوعات و مسائل و به کار بستن زبان خاص و به روز هر علمی توجه جدی می شود . به همین دلیل است که برخی از دانشگاهیان و دانش آموختگان تالش و غیر تالش بر دکتر عبدلی خرده گرفته و جدای از سروده ها ، دیگر آثارش را در غالب موارد فاقد ویژگی ها و امتیازات تخصصی و علمی لازم می پندارند .

9 – به نظر نگارنده ارزش و اهمیت کار افرادی چون عبدلی به خاطر پدید آوردن آثار تحقیقی و تخصصی گران سنگ و کم نظیری در باره ابعاد و جنبه های مختلف سرزمین و قوم تالش نیست ، بلکه بیشتر بدین دلیل است که این بزرگواران آغازگران راهی بوده اند که به بیداری تالشان انجامیده است .

پر واضح است که در آثار این پیشکسوتان نقص ها و کاستی ها وجود دارد ولی در برابر خدمتی که با همین آثار به حفظ هویت و داشته های تالش و معرفی این قوم ایرانی ریشه دار و فراموش شده ، کرده اند ، می توان از همه ی ضعف ها ی آنان چشم پوشید .

شکی نیست که اگر آثار دکتر عبدلی نبود ، امروزه خلاء عظیمی در جنبش فرهنگی تالشان ایران احساس می شدو چه بسا هنوز تالش های این سوی مرز از بسیاری از داشته های خود بی خبر بودند .

10 – آغاز گران هر راهی ناگزیر از کاستی در کار و اشتباه هستند . پیشگامان جنبش فرهنگی تالش شناسی نیز از این قاعده برکنار نبوده اند . مهم این است : افرادی که تازه در این راه قدم می گذارند و وارد این وادی می شوند ، با وجود تلاش ها و تجربه های پیش رو ، دچار اشتباهات پیشکسوتان و کاستی های کار آنها نشوند . این امر زمانی محقق می گردد که آثار و شیوه کار گذشتگان  با دقت و به دور از تعارفهای معمول مورد مطالعه و بررشسسی قرار گیرد .

آنچه که تالش شناسی و جنبش فرهنگی تالشان را بیشتر به ثمر و نتیجه خواهد نشاند ، تلاش و کوشش همراه با واقع بینی ، تخصص و روحیه و رویه علمی ست . پر فروغ باد چراغ بیداری و خرد .

منابع :

حاجت پور حمید ، 1383 ، زبان تالشی ( گویش خوشابر ) ، نشر گیلکان ، رشت .

رضایتی (رضایتی کیشه خاله ) محرم ، 1386 ، زبان تالشی (توصیف گویش مرکزی ) فرهنگ ایلیا ، رشت .

عبدلی علی ، 1380 فرهنگ تطبیقی تالشی، تاتی ، آذری ، شرکت سهامی انتشار ، تهران .

مدنی رضا ، جلد دوم به کوشش م . پ . جکتاجی ، نشر طاعتی ، رشت ،397-336 .