دکتر عبدلی و راه سپید تالش شناسی

نقی مهر پویا

چند سال پیش هنگام بازگشت از تهران، خودروی سواری در جاده گذرنده از روستای جمشیدآباد رودبار پنچر شده و ما سرنشینان ناگزیر از خودرو پیاده شدیم تا راننده چرخ خودرو را جایگزین نماید. جمشیدآباد در کمرگاه کوهی سرسبز و زیبا در کرانه باختری رودخانه سپیدرود (ایسپی رو) واقع شده که با انبوهه­ای از کوه­ها و دره­های اطراف آن بویژه قله مغرور و بلند درفک (دلفک) در سمت خاور و شالیزاران سرسبز آرمیده در کنار رودخانه با بوی خوش برنج عطرآگین و گندمزاران طلایی لمیده و در شیب کوه­ها همراه با پیچ و خمهای خیال­انگیز سپیدرود (ایسپی رو) در چینشی بی­مانند در کنار یکدیگر چشم­انداز وصف ناپذیری را پدیدار می­کند که چشمها را خیره ساخته و دلها را ربوده و ذهن­ها را مدتها به خود مشغول می­سازد. باید گفت زیبایی جمشیدآباد گفتنی و نوشتنی نیست بلکه تنها و تنها دیدنی و دل سپردنی و ستودنی است که به پندار من هر انسان گذرنده­ای چه سواره و چه پیاده به گاه گذر از آن دم را غنیمت شمرده و همه تن و جان خود را تبدیل به چشم کرده و زیبایی­های دلچسب آن را به تماشا نشسته و به دل خواهد سپرد و این دیدار خیال­انگیز را هرگز فراموش نخواهد کرد.

دکتر علی عبدلی؛ چهره شاخص جنبش تالش شناسی

دکتر محمد طاهر نظامی

 در نوزائی، بازسازی و بازپیرائی تاریخ و تمدن غبارگرفته و پاره پاره شده دولت ماد کوچک و به تعبیر روشن شناسنامه و جایگاه قوم تالش (1) در گستره امپراتوری ایران باستان گذشته از اندک اشارات و تک نگاریهای معدود مورخین، جهانگردان و جهانخواران (2)! انگشت شمارند آثار، پژوهش­ها و نوشته­های مدون و مستند درباره تالشان، سرزمین و سرنوشت تاریخی آنها.

یافته­های اخیر باستانشناسی در گوشه­ای از قلمرو تالشان نه تنها تاریخ 3-4 هزار ساله آنها از دل خاک بیرون کشیده بلکه بر اساس مدارک مستند تالشان را جزو یکی از اولین اقوام یکجانشین و از پایه­گذاران مدنیت و شهرنشینی با دانش و فن در این نقطه از جهان نام برده است (3)، اما، با این عظمت و شکوه دریغ از جفاهای تاریخ، تاریخ­نگاران و فرمانروایان در مورد سابقه، نقش و هویت این قوم نژاده، وطن­دوست، سلحشور و تمدن ساز در سرزمین پهناور ایران.

پژوهشگر نامدار تات و تالش

رمضان نیک نهاد

دکتر علی عبدلی که به حق باید اورا بنیانگزار و پدر تالش شناسی دانست در سال 1330 در یک خانواده تاتی در کلور دیده به جهان گشود او در دوازده سالگی همراه خانواده به دیار تالش مهاجرت نمود ،او باتمام وجودش سختی روزگار را همراه خانواده تجربه نمود و باو جود سختی و تنگدستی هرگز عشقش را به فرهنگ تات وتالش ازدست نداد در زمانی که بسیار از همسالان او با آسایش نسبی در تحصیل بودند او مجبور به کار برای امرار معاش بود به این سبب از بسیاری علوم کلاسیک ودانشگاهی عقب ماند ،علی عبدلی علاقه بسیاری به فرهنگ و تمدن تالش داشت وبه درستی پیوند و همبستگی تات وتالش را نشان داد علاقه او به فرهنگ تالش موجب گردید تا با وجود سختی ها و مشقت های فراوان تحقیقات وسیعی درباره تالش به عمل آورد و با چاپ دهها کتاب معتبر و صد ها مقاله خود را به عنوان بنیانگذار تالش شناسی معرفی کند.

عبدلی؛ سنت شکنی جسور

عارف واحد ناوان

در دوره دانشجویی ام در سال 1999 میلادی به اتفاق استادم یک بار تابستان و بار دیگر زمستان همان سال برای پژوهش در باره تالشان به جمهوری آذربایجان رفتیم.به یاد دارم وقتی را که برای نخستین بار وارد سفارت جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان شدیم. سفیر وقت ( علیرضا بیگدلی که بعد ها سفیر ایران در قبرس شد) ما را به حضور پذیرفت.سفیر سر حرف را با استادم باز کرد و من به رسم ادب سکوت کردم و فقط گفت و گوهایی آنها را گوش می دادم.وقتی نوبت حرف زدن به من رسید سفیر سرزمین تولدم را از من پرسید و من گفتم اهل تالشم.سفیر بی درنگ از علی عبدلی پرسید و اینگونه بود که بحث آغاز شد. در ادامه: 

سفیر: شما که تالشی هستید علی عبدلی را می شناسید؟!

من: عبدلی را از نزدیک ندیده ام اما ایشان نویسنده چندین کتاب در حوزه تالش و تات است وآدم قابل احترامی است.

سفیر:شما آدمی را که ندیده اید چطور می گویید آدم قابل احترامی است؟!

من: شما و من سعدی ، حافظ ، مولوی و فردوسی را هم ندیده ایم اما به نظر شما آنها آدم های قابل احترامی نبودند.

سفیر: اما آنها نویسنده بودند.

من: خب علی عبدلی هم نویسند است.

چراغ راه خیل مشتاقان

 حسن وحدانی کلنگستانی

استاد عبدلی شاعر ، محقق ، ادیب و نویسنده و روزنامه نگار تالش یکی از برجسته ترین شخصیتهای بنام تالشان است که بدون شک خدمات ارزشمند و بی نظیرش در حوزه های مختلف فرهنگی، هنری ، تاریخ، جغرافیا ، ادبیات و... باعث شده تالشان ارج و احترام ویژه ای برای ایشان قایل شده و در اکثر محافل ادبی ، علمی و فرهنگی خود، او را بعنوان یکی از برجسته ترین اساتید خود معرفی نموده و از زحمات آن استاد ارجمند قدر دانی نمایند . استاد عبدلی در بین تالشان جمهوری آذربایجان هم از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و تحقیقات دامنه داری هم درباره تالشان آن سوی مرزدارد .

اولین کتابی که درباره تالشان خواندم ،( تالشان کیستند) از آقای عبدلی بود . نوجوان بودم این کتاب را دست یکی از آشنایان دیدم . در آن زمان خیلی از مناطق تالش نشین را نمی شناختم . یادم هست که بیشتر با عکس های انتهای کتاب سرگرم شدم . برخی از عکس ها که وضعیت تالشان ، بازار و برخی از مشاغل تالشان را معرفی کرده بود توجه ام را جلب کرد . فرهنگ لغت تات و تالش دومین اثر ایشان بود که باعث شد تا آقای عبدلی یکی از شخصیت های مهم ذهنی من باشد و در خاطرم جاودانه شود . هر جا اسمش را می شنیدم و می خواندم احساس خویشاوندی و قرابت با ایشان می کردم. آشنای دوست داشتنی که برایش احترام قایل بودم،اگر چه ندیده بودمش.

نخبه تاریخ و انسان شناسی

ناصر وحدتی

بعداز ظهر یک روز پاییز سال هزار و سیصد و شصت وشش در خیابان مطهری تهران اندکی بعد از مفتح و کمی مانده به خیابان مهرداد پشت ویترین یک کتابفروشی لوکس کتابی با عنوان "ترانه های شمال" قد برافراشته بود که نام علی عبدلی روی جلدش می درخشید. پیشتر هم از عبدلی مقاله های بی شماری در مجله ها چاپ شده در شمال و جاهای دیگر خوانده بودم. همان ابتدا با خواندن اولین مطلب از او دریافتم که با یک آدم کتاب ساز، بی ربط و بی مسئولیت در عرصه تحقیق روبرو نیستم! 

کتاب " ترانه های شمال" او بسیار مسئولانه و دقیق، بیش از چهارصد دو بیتی موسیقی فولکلور گیلان را دربرگرفته است با ترانه هایی از سرزمین مادریِ خودش، تالش ، سپس غرب گیلان و حتا بعد هم ترانه های شورانگیزی از سرزمین مادری من، شرق گیلان و دیلمان! 

پژوهشگری جسور

  امیر هدایتی تالش

همانطورکه می دانید سخن گفتن از انسانهای فرهیخته و پژوهشگر که بیشتر عمرگرانمایه خود را درکشف و تبیین زوایای پنهان وتاریک تاریخ. و آفرینش ده ها آثار ارزشمند وماندگار درحوزه های فرهنگی و تاریخی . ادبی که در رابطه با احیاء وگسترش فرهنگ  قوم و سرزمین خود مصروف داشته در این فرصت مختصر بسیار سخت و دشوارمی باشد.  اما بطور فشرده می توان کفت که دکتر عبدلی بدلیل ویژه گیهای که در پی به آن اشاره خواهیم نمود یکی از پژوهشگران بزرگی می باشد که در چند دهه اخیر در احیاء وبسط فرهنگ ظهور کرده اند و در زمینه  وتاریخ وادبیات تالش بسیار فعال بوده و در کشف و تبیین زوایای پنهان وتاریک تاریخ موفق عمل نموده . نگارنده دراین رابطه به عنوان نمونه  به چند مورد که در کتاب تاریخ تالش آمده  اشاره جلب می کنم .ایشان می گوید که اساسا (اسکندربه هیچ وجه به هندوستان نرفته بلکه دریای کاسپین را دورزده است واز طریق افغانستان وسیستان به تخت جمشید باز گشته)و یا در کشف دیگرمی گوید(داریوش کبیر فرزند کوی ویشتاسپ حامی آشو زرتشت می باشد وزرتشت هم درخاک تالش در روستایی بنام دراج واقع در دامنه شرقی سبلان بدنیا آمده )وباز در رابطه با  قوم هوریان می گوید (این قوم  یکی از طوایف تالش می باشد )و..اینگونه اظهارات صریح در پژوهش شجاعت و جسارت خاصی می خواهد  که به وضوح در نوشته های دکتر مشاهده می شود .